وقتی خواننده به وجد می آید / حسین مسرت

1394/11/26 ۰۷:۴۷

نوشته‌های دکتر محمد علی اسلامی ندوشن هر خواننده را بر سر وجد می‌آورد. آثاری همچون: «زندگی و مرگ پهلوانان در شاهنامه»، «ایران را از یاد نبریم»، «بدنبال سایه همای»، «صفیرسیمرغ»، «جام جهان بین»، «پنجره‌های بسته» و ده‌ها کتاب و مقاله دیگر و اکنون هم «روزها» که سرگذشت و یادبود‌های از 4 تا 14 سالگی وی را طی سال‌های 1304 تا 1318 در بر می‌گیرد. در گذشته از راه کتاب «پنجره‌های بسته» وی با سه داستان که از خاطره‌های کودکی نویسنده در ندوشن سرچشمه گرفته‌اند و «گوشه‌هایی هستند از زندگی ساده و مشقت بار روستایی» آشنا شدیم.

نوشته‌های دکتر محمد علی اسلامی ندوشن هر خواننده را بر سر وجد می‌آورد. آثاری همچون: «زندگی و مرگ پهلوانان در شاهنامه»، «ایران را از یاد نبریم»، «بدنبال سایه همای»، «صفیرسیمرغ»، «جام جهان بین»، «پنجره‌های بسته» و ده‌ها کتاب و مقاله دیگر و اکنون هم «روزها» که سرگذشت و یادبود‌های از 4 تا 14 سالگی وی را طی سال‌های 1304 تا 1318 در بر می‌گیرد. در گذشته از راه کتاب «پنجره‌های بسته» وی با سه داستان که از خاطره‌های کودکی نویسنده در ندوشن سرچشمه گرفته‌اند و «گوشه‌هایی هستند از زندگی ساده و مشقت بار روستایی» آشنا شدیم.
این بار سخن از کتاب «روزها» ست: در جا به جای این زندگینامه شیوا، خواننده با زیبایی‌های روستا، سختی‌ها و رنج‌های روستاییان و دیگر چیزهایی که کمتر در این‌گونه کتاب‌ها می‌آید، بر می‌خورد که با لطافت و زیبایی هر چه تمام‌تر آمده، لطف دیگر کتاب، در این است که تا اندازه‌ای به گویش ندوشن یزد نوشته شده (در این باره در بخش پایانی سخن می‌رود).
آن‌جا که از طبیعت سخن می‌رود، او چنان دلباخته طبیعت می‌شود و درباره آن سخن روا می‌دارد که انسان شهرنشین را به افسونی بزرگ وا می‌دارد. یا آن‌جا که روستا و مردمش را می‌شناساند: «کسانی که در ده زاییده می‌شوند و در آن می‌بالند، آن هم یک ده سنتی و کهنسال، خیلی بیشتر در ایران به قوام می‌آید تا آنان که زاییده شهر هستند. زمانی که من کودک بودم و ده‌ها هنوز دست نخورده بودند، می‌بایست ایران را در ده شناخت. بیابان و جوی آب، بیابانی که در آن، لشکر سلم و تور گم شده بودند و جوی آبی که تمدن ایران در کنار آن ترکیب گرفته و در مسیر آن حرکت کرده بودند.» (ص 141).
هر چند کتاب، سرگذشت و یادبود‌های نویسنده را در برمی‌گیرد، اما خواننده تیزبین با مجموعه‌ای از آداب و رسوم، فرهنگ، سنت، بازی‌های محلی، نظام جامعه روستا و مشاغل آن، اصطلاحات و واژه‌های محلی مردم ندوشن آشنا می‌شود. آن‌هایی که می‌خواهند درباره جامعه شناسی روستایی ندوشن کار کنند، منبع خوبی است، آن‌هایی که در پی گردآوری فرهنگ عامه‌اند، آن‌هایی که در پی آیین و رسوم هستند، آن‌هایی که اقتصاد روستاها را درصدد پژوهشند، آن‌هایی که... .
از جمله در ص 36-35 گیوه چینی، در ص 45-44 معماری ندوشن، ص 61 آیین اسپند دود کردن و چشم زخم و رفع آن، ص 87 عید در ندوشن، ص 95 آل، ص 178 تا 180 پارچه فروشان یهودی و اصطلاحات پارچه فروش و خریدار، ص 246-245 نخل برداری، ص 258 به بعد، بدبختی مردم ندوشن، ص 262 مهاجرت مردم، ص 221-220 دو بیتی‌های محلی، ص 262 لهجه مردم و از ص 273-267 با مراسم و آیین ازدواج در ندوشن آشنا خواهند شد. همه و همه، همراه با حدود پانصد واژه ویژه ندوشن، این مجموعه را کامل می‌کند.
در این کتاب، خواننده با تلخ و شیرین روزهای زندگی مردم روستاهای ندوشن، همچون: روزهای بدبختی و نگونساری و قحطی، ایام خوش، فصل سبزه و گل، دل را به صحرا سپردن، زمین را فرش انگاشتن و پوشش نیلگون آسمان را بر رو کشیدن و تخته سنگی را بالش کردن و در کنارش بوی نان فطیر. صدای هی هی چوپان و زنگوله گوسفندان، آب زلال، همراه با صفای خاص روستایی رو به رو خواهد شد.
نویسنده با مهارت ویژه‌ای که در جوهره ایشان وجود دارد، توانسته است کتاب را برای خواننده، متنوع و جذاب کرده و برای اینکه خوانندگان خسته نگردند به آن چاشنی دو بیتی و شعر محلی زده است. کتاب، نقاط اوج و شکوه بسیاری دارد که تا آن را نخوانید، بر دلتان نمی‌نشیند، که: «سخن کز دل برآید، لاجرم بر دل نشیند»، همچون در آن‌جا که ستاره چوپان را در ص 216 به بعد رقم می‌زند.
هر چند مقام علمی و ادبی نویسنده کتاب بیش از آن است که نگارنده اجازه و جسارت یابد که به ایشان پیشنهادی بنماید، چه رسد به آنکه انتقادی بکند، اما به واسطه حق همشهری گری که بر گردن هم داریم و به عنوان یک شاگرد بی‌مایه، چند نکته‌ای را یادآور می‌شود و امیدوار است مورد نظرشان قرار گیرد.
چنانکه در پیشگفتار کتاب آمده، نویسنده کوشش کرده، نه تنها اصطلاحات رایج آن روزگار (مثل ارباب، رعیت) را به دلیل منعکس کردن جو آن دوران بیاورد، بل تا آنجا که توانسته، واژه‌ها و اصطلاحات محلی را در نوشته ارزشمند خود وارد کرده و این می‌تواند یاری‌رسان خوبی باشد برای گردآورندگان فرهنگ واژه‌ها و اصطلاحات استان یزد، اما خوب می‌بود که نویسنده برای غنی‌تر شدن داستان، عین واژه‌ها را با تلفظ و اعراب محلی می‌آورد، آنگاه در پانویس اشاره می‌کرد که معنایش این است و چگونه شده تا به این صورت درآمده الخ. در گذشته هم کریم کشاورز در چند داستان خود: (یادداشت‌های حسنک یزدی- صغری و... . ) چنین شیوه‌ای را در پیش گرفته بود که در داستان‌هایش، اصطلاحات محلی یزد را بیاورد و آنگاه در پانویس به شرح آن بپردازد.
چون در بیشتر جاها، کلمات داخل گیـومه همچون: «مسکه»، «شارسـان»، «چراغ موشی»، «آب نجس فرنگی» اصطلاح محلی است، خواننده غیر یزدی هر جا با این کلمات برخورد می‌کند، آن را محلی می‌پندارد، چنانکه در ص 26 آمده: «به این‌ها در اصطلاح محلی «تخت کش» می‌گفتند» و از آن‌جا که مردم یزد یا ندوشن در اصطلاح محلی بدان «تخ کش» می‌گویند؛ بهتر می‌بود که ایشان صورت درست محلی آن را می‌آورد، نه به صورت کتابی. بر همین سان است کلماتی چون: «سر وقت»، (درست آن سر وخ است)، «نخود آب» (نخودو)، «داش مشدی» (داش مشتی)، «گوی بازی» (گوبازی یا گوبازیک)، «چوب قط» (چوقط)، «حمامی» (حمونی) و... .
خواننده تا ص 153 نمی‌فهمد، شارسان کجاست. یا اینکه توضیح داده نمی‌شود، شارسان همان شارسان یا شهرستان است و این جایی جز یزد نیست، تنها در ص 153 با تطبیق پی می‌برد که شارسانی که این همه درباره آن سخن رفته، همان یزد است و تا آخر کتاب هم توضیح نمی‌دهد شارسان کجاست؟ تنها خواننده یزدی می‌داند شارسانی که بازار قیصریه و مریضخانه مُرسلین و محله زردشتی‌ها دارد، همین یزد خودمان است.
غلامعلی سیار، معرفی جامع و کاملی از این کتاب کرده که چند سطری از آن برای تتمیم این گفتار در زیر می‌آید:
«سر گذشت دوره کودکی و نوجوانی نویسنده است. نویسنده در معرفی زادگاه خود و وضع شهر یزد و آداب و رسوم گذشته و طرز زندگانی‌های قدیم و روش‌های اجتماعی و بومی، قلم زیبا و هنرآفرین خویش را به کار گرفته و کتابی خواندنی که طبیعتاً جلدهای دیگر را در پی خواهد داشت، عرضه کرده است».
به تمامی پژوهندگان و خوانندگان توصیه می‌شود این کتاب شیرین را بخوانند.
منبع: روزنامه ایران